Elinizdeki yatırım araçlarından elde ettiğiniz gelirler, belirli vergisel yükümlülüklere tabi olabilir. Bu yazımızda, sermaye araçları arasında yer alan bazı varlıkların getirisi olarak tanımlanan menkul sermaye iradı kavramını detaylarıyla ele alarak hangi gelirlerin bu kapsamda değerlendirildiğini, nasıl hesaplandığını ve vergilendirme sürecini detaylarıyla anlatıyoruz.
Menkul Sermaye İradı Ne Demektir?
Gelir Vergisi Kanunu’na göre, menkul sermaye iradı; kişinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında sahip olduğu nakdi sermaye ya da parayla ifade edilen değerlerden elde ettiği gelirleri kapsar. Bu tür gelirler genellikle faiz, temettü (kâr payı), kira benzeri kazançlar şeklinde tanımlanır. Başka bir ifadeyle, bir kişi sahip olduğu parayı ya da finansal değeri bir başkasının kullanımına sunduğunda ve bu işlem sonucunda gelir elde ettiğinde, bu gelir menkul sermaye iradı sayılır.
Menkul Sermaye İradı Nasıl Hesaplanır?
Menkul sermaye iradı hesaplanırken, bu irat kapsamına giren tüm gelir kalemleri toplanır. Buradaki temel kıstas, söz konusu getirilerin kişinin ticari faaliyetinden bağımsız olarak, sahip olduğu nakdi varlıkların kazandırdığı tutarlar olmasıdır. Örneğin, faiz geliri, temettü geliri ya da repo kazancı gibi farklı kaynaklardan sağlanan gelirler tek tek belirlenir ve toplam menkul sermaye iradı bu şekilde hesaplanır.
Menkul Sermaye İradına Tabi Gelirler Nelerdir?
Menkul sermaye iradı kapsamında değerlendirilen gelirler Gelir Vergisi Kanunu’nda açıkça belirtilmiştir. Bunlar:
- Hisse senetlerinden sağlanan temettü (kâr payı) gelirleri
- Limited şirket, iş ortaklığı veya komandit şirket gibi yapılar üzerinden elde edilen ortaklık kazançları
- Yönetim kurulu üyelerine ödenen kâr payları
- Devlet tahvili, hazine bonosu ve benzeri borçlanma araçlarından sağlanan faiz gelirleri (kira sertifikaları dahil)
- Vadesi gelmemiş tahvil ve hisse kuponlarının satışıyla elde edilen kazanç
- Mevduat hesaplarına işleyen faizler
- Alacaklardan doğan faiz gelirleri
- İskonto işlemlerinden doğan gelirler
- Kar ve zarar ortaklığı belgeleri karşılığı ya da faizsiz kredi karşılığında ödenen kazançlar
- Katılım bankalarının kâr-zarar ortaklığı hesaplarından sağlanan gelirler
- Yatırım fonlarından elde edilen kar payları
- Repo işlemlerinden doğan kazançlar
- Emeklilik şirketleri, sigorta kuruluşları ve yardım sandıklarının yaptığı ayrılma ödemelerinin içerdiği gelir kısmı
- Bireysel emeklilik sisteminden çıkışta alınan irat tutarları
- Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında ihraç edilen her türlü sermaye piyasası aracından sağlanan kazançlar (faiz, temettü, kira vb.)
Bu gelirlerin, eğer kişinin yürüttüğü ticari faaliyetle doğrudan bir ilgisi varsa, ticari kazanç sayılarak farklı bir vergi rejimi içinde değerlendirilmesi söz konusu olabilir. Temettü, yani kâr payı, şirketlerin elde ettiği kazançları ortaklarına dağıtmasıyla oluşur. Faiz ise, belirli vadede sabit gelir sağlayan yatırım araçlarından elde edilen kazançtır. Bu iki getiri türü de menkul sermaye iradı içinde yer alır.
Menkul Sermaye İradının Vergilendirilmesi
Menkul sermaye iradı üzerinden ödenecek vergiler, belirli oranlara göre hesaplanır. Elde edilen toplam gelir, vergi matrahı olarak dikkate alınır ve bu tutar üzerinden ilgili dilime denk gelen oran kullanılarak vergi yükümlülüğü belirlenir. Beyan edilmesi gereken iratlar için gelir sahibi, yıllık gelir vergisi beyannamesi verir ve belirlenmiş sürelerde bu vergiyi öder. Bazı gelir türlerinde, örneğin mevduat faizleri ya da repo kazançlarında, gelir üzerinden doğrudan kesinti (stopaj) yapılır ve bu vergi nihai sayılır. Ancak, belli sınırları aşan temettü gelirleri gibi durumlarda beyanname zorunlu hale gelir. Özellikle hisse senetleri gibi piyasa değeri zamanla değişen yatırım araçlarında, vergi durumunu yatırım danışmanınızdan ya da güncel kaynaklardan kontrol etmek faydalı olacaktır.
Menkul Sermaye İradı ile Diğer Gelir Türleri Arasındaki Farklar
1. Kaynak Farkı:
Menkul sermaye iradı yalnızca nakit sermaye ya da paraya çevrilebilir finansal değerlerden doğar. Buna karşılık, diğer gelir türleri; ticaret, tarım, mesleki hizmet gibi emek ya da üretime dayalı faaliyetlerden elde edilir.
2. Vergilendirme Şekli:
Bazı menkul sermaye iratları (mevduat faizi, repo geliri) stopaj yöntemiyle doğrudan vergilendirilir ve ayrıca beyan gerekmez. Ancak belirli bir eşiği geçen kâr payları gibi gelirler için beyanname vermek zorunludur. Öte yandan, ticari kazançlar, serbest meslek gelirleri gibi diğer gelir türleri genellikle beyannameyle vergilendirilir.
3. İstisna ve Muafiyetler:
Menkul sermaye iradında bazı istisnalar geçerlidir. Örneğin, Türkiye’de mukim şirketlerden elde edilen temettü gelirlerinin %50’si gelir vergisinden muaftır. Ancak istisnadan sonraki tutar belirli bir sınırı aşarsa beyan edilmesi gerekir. Diğer gelir türlerinde de çeşitli istisnalar olabilir; örneğin konut kira gelirlerinde belli tutarın altı vergiden muaftır.
4. Beyan Zorunluluğu:
Bazı menkul sermaye gelirleri için beyan zorunlu değildir. Ancak yıllık toplam kazancın belirlenen limiti aşması durumunda beyan gerekir. Diğer gelir türlerinin çoğunda, özellikle ticari, mesleki ve gayrimenkul gelirlerinde beyanname zorunludur.
Menkul Sermaye İradının Ekonomiye Katkısı
Menkul sermaye iratları, bireylerin tasarruflarını finansal piyasalara yönlendirmelerini teşvik ederek sermaye piyasalarının büyümesine katkı sağlar. Bu sayede finansal enstrümanlar üzerinden hem devletin hem özel sektörün kaynak ihtiyacı karşılanabilir. Elde edilen gelirlerin vergilendirilmesi yoluyla devlet bütçesine katkı sağlanırken, vergi sistemi aynı zamanda kayıt dışı ekonominin daralmasına yardımcı olur.
Bireysel yatırımcılar açısından menkul sermaye iratları, pasif bir gelir kaynağı oluşturur. Ekonominin geneline bakıldığında ise bu gelirlerin dolaşıma girmesi; sermaye hareketliliğini artırır, yatırımcı güvenini destekler ve ekonomik büyümeyi besler. Bu nedenle, yatırım yapmayı planlayanlar için doğru araç ve strateji seçimi büyük önem taşır. Risk seviyenize uygun bir portföy ile menkul sermaye iratlarından verimli biçimde faydalanabilirsiniz.
